Teleferik de bir kablolu taşıma sistemi ve bu sistemin en bilineni her gün kullandığımız asansörler. Kablolu sistemlerin içinde asansör ve teleferik dışında telesiyej, teleski, hava tramvayı gibi taşıma araçları sayılabilir.
Tünektepe teleferik kazası vesilesi ile bir şeyler yazdım. Bu makale çevresinde tivitlerle bazı eklemeler yapacağım.
Kablolu taşıma sistemlerine özgü bir mevzuat yok ve işlemler asansörlerle aynı mevzuattan yürütülüyor. Bu önemli bir eksiklik. Türkiye’de yeni teleferik projeleri var ve olacak da. Bu nedenle TBMM’nin bu konuyu gündemine alması ve asansörlerden ayrı bir mevzuat sisteminin geliştirilmesi doğru olur.
Terminolojisi karışık. Bir kabloya asılı ve kapalı bir kabinde yolculuğa teleferik denebilir. Türkiye’de şu anda 24 sistem var. Bunlardan Düziçi tamamlandı ama deprem ve başka nedenlerle açılmadı. 23 sistemden 21 tanesine gondol sistemli teleferik diyebiliriz. İkisi için hava tramvayı terimi daha doğru. Bu ikisi Tahtalı ve Beşikdüzü.
Ayrı olduğunu söylediğim iki tanesi asansör gibi çalışıyor: İki büyük kabin var, bu kabinler aynı anda ters istasyondan hareket ediyorlar. Diğerlerinde kabinler sürekli dönüyor.
Türkiye’de çalışan teleferik hızları 5m/sn. Dünyada 6, 7m/sn olarak çalıştırılan teleferikler var. Teleferiklerde hız ve istasyondaki indirme – bindirme işi ana gündem konuları. Bir kabloyu döndürüyorsunuz ve belli bir noktada yolcuların kabine binmesi gerekiyor. Ya çok yavaş çalıştıracaksınız -ki inme-binme için bu hız 1, 2m/sn civarında olabiliyor- ya da bir sistem geliştireceksiniz.
1km’lik bir teleferiğin 1,5m/sn hızla çalıştırıldığını düşünelim. Tek yönde toplam yolculuk süresi 11dk’yı buluyor. 4-5km uzunluğunda hatlarımız var, bu hatlar için yolculuk süresi 1 saate ulaşacaktır.
Tabii eğer “detachable” (klemli) sistemler olmasaydı. Söz konusu sistemde kabinler istasyona gelince kablodan ayrılarak yolcuların güvenle binebilmesi için bir ray üzerinde hareket etmeye başlıyor. Dünyada bu sistemi yapabilen az sayıda firma var. “Detachable” olmak bir teleferik sisteminin olmazsa olmazı. Elbette bu noktada hava tramvayı olarak tanımladıklarımda buna gerek olmadığını söylemek lazım. Çünkü 2 kabin var ve istasyonda tümüyle durarak yolcu indirme bindirme yapılıyor.
23 sistemden Aydın Aytepe teleferiği çalışmıyor. Beşikdüzü kısa bir süre çalışıp 4 yıl kapalı kaldıktan sonra 2023’te yeniden çalışmaya başladı.
Bu 23 sistemi 3 başlıkta ele alıyorum (Biraz kişisel bir değerlendirme olduğu için böyle yazdım):
- Şehir: 12
- Doğa: 7
- Kayak: 4
İki istasyon arasında en fazla kot fatkı 1.637m ile Antalya Tahtalı teleferiğinde. En uzun meselesinde tam liste şöyle:
- Bursa Uludağ: 8.838
- Osmaniye Düziçi: 5.682 (henüz açılmadı)
- Kocaeli Kartepe: 4.965
- Antalya Tahtalı: 4.351
- Muğla Babadağ: 4.206
Türkiye’deki 24 teleferiğin kablolu sistem tedarikçilerinin listesi ise şu:
- Leitner: 14
- STM / Anadolu: 4
- Doppelmayr: 3
- Bartholet: 2
- Poma: 1
Leitner daha önce Türkiye’de artık faaliyet göstermeyen Poma’yı bünyesine katmıştı, 2022’de ise Bartholet’i de bünyesine kattı. Doppelmayr ise yıllar önce Garaventa’yı satın almıştı. Aslında Dünyada ve Türkiye’de bu işin iki şirkete indirgendiğini söylemek mümkün. Leitner ve Doppelmayr.
Leitner Kuzey İtalya kökenli olsa da artık bir dünya markası ve holdingin ürün gamı da kablolu sistemleri aşan bir genişlikte. Doppelmayr ise Avusturyalı ve sadece kablolu sistemler üretiyor.
Tünektepe teleferiği en uzun listesinde 11. sırada. Yapımcısı STM Sistem Teleferik. 2012’de, büyükşehir belediyesi kurulmadan önce Antalya İl Özel İdaresi tarafından yapılıyor.
Mevcutta devam eden tek teleferik projesi yanılmıyorsam Afyon Kalesi. Babadağ’ı da geliştiren Kırtur tarafından geliştiriliyor (bir yapım ihalesi değil) yapılıyor.
Yarım kalan veya şehirlerin gündeminden hiç düşmeyen ama yapılamayan teleferik projeleri var:
- Kastamonu: Direkler şehirde duruyor.
- Hatay: Habibi Neccar’a çıkarak teleferiğin istasyon inşaatları yapıldı.
- Rize: 2016’da yarışması için davet bile edilmiştim.
- Kahramanmaraş: Ahır Dağı’na çıkmak şehrin büyük hayali:
- Manisa: Spil hayali.
- Uzungöl: Uzungöl’deki turizmi zengileştirmek amacıyla.