Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Madde 55
“Ücret emeğin karşılığıdır.
Devlet, çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde etmeleri ve diğer sosyal yardımlardan yararlanmaları için gerekli tedbirleri alır.”
Mimarlar yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret elde ediyorlar mı?
“Mimarlar” geniş bir betimleme lakin İş Kanunu’na göre ücretli çalışan mimarların adı işçi. İşçi olmayan büro sahibi mimarların ise büyük çoğunluğu tek başına çalışan bir patron emekçi zaten. Bu iki kitle mimarlık yapanların çok ağırlıklı bir kesimini oluşturuyor. Buna da serbest mimarlık faaliyeti diyoruz. Ofisler, bürolar, atölyeler, her ne adla çağırıyorsak. Buralarda çalışan mimarlar (işçi) ve bu yerlerin sahibi mimarlar (işveren) adaletli bir ücret elde etmiyorlar.
Mimarlık hizmeti hak ettiği yere gelmediği sürece işçilerin adaletli bir ücret elde etmeleri olanaklı değil. Toplumun niteliklerini, kültürü ve geçmişimizi kurcalamadan, bugün çözüm için şu maddeleri sıralayabiliyorum:
- Mimarlık Kanunu’nun kabulü.
- Kamunun proje elde etme mekanizmasının tümden değişmesi.
- Mimarların sendika kurmaları.
- Mimarlar Odası’nın mimarlığın itibarını bütüncül olarak koruyup gözetecek politikaları birincil önceliği olarak kabul etmesi.
- Mimarlık okullarından mezun olan mimar sayısının azaltılması.
Hiçbirisi kolay değil ve hiçbirisi için bireysel ya da kurumsal düzeyde yapılacak fazla bir şey yok. Örgütlü mücadele ve çok çalışma gerektiren konular. Bu girişten sonra ortamda olan biteni maddeler halinde sıralamak istiyorum. Yazının altına ya da sosyal medyada yapacağınız yorumlarla derli toplu bir liste oluşabilir.
- SGK girişi yapılmadan çalışılmaz. Deneme süresi diye bir çalışma süreci yok.
- Mezun mimar işyerinde her ne adla çalıştırılıyor olursa olsun adı “işçi”. İş Kanunu hükümleri geçerli.
- Çalışan ancak okulun resmi stajyeri ise stajyerdir. Bunun dışında adı stajyer değil işçi ve İş Kanunu hükümleri yine geçerli. SGK’sı yapılır, asgari ücretten ödemesi yapılır.
- TMMOB’nin 2020 için ön gördüğü asgari ücret brüt 5.000 TL (net 3.442). Yasal bağlayıcılığı yok. (Türkiye’de 2020’de geçerli olan asgari ücret brüt 2.943 TL (net 2.324).)
- Günlük, haftalık ve aylık çalışma ve fazla çalışma süreleri iş kanunu tarafından net olarak tanımlanmıştır. Bunu aşan duruma izin veren işçi de zorlayan işveren de yasaya aykırı davranıyor.
- Fazla çalışma ücreti veriliyor da olsa “Günlük çalışma süresi her ne şekilde olursa olsun 11 saati aşamaz.”
- Kamunun projelendirme ihalelerinde en yüksek teklifle en düşük teklif arasında 10 kat fark oluşabiliyor. Yaklaşık maliyetin %30-40’ı olacak teklifler ve idarelerin bu teklifleri kabul ettiklerini görmek normal bugünlerde.
- Kamunun yayınladığı yapı yaklaşık maliyeti gerçeği göstermiyor. Bu bedel sadece yaklaşık maliyet oluşturmak ve projelendirme fiyatını elde etmek için kullanılıyor. (Mimarın bir kez daha sömürülmesi)
- Projelendirme fiyatı zaten -gerçek dışı m2 fiyatı nedeniyle- düşük olan proje bedeli üzerinden %60-70 indirimlerle belirleniyor.
- Türkiye’de ortalama büyüklükte bir yapının projelendirme maliyeti toplam yapı maliyeti içinde %2’ler civarında. Almanya’da benzer projelendirme fiyatı %10’lar civarında.
- Star mimarlık, star mimarlar, star mimar dernekleri bu tartışmalara hiçbir şekilde çözüm olamaz, bulamazlar.
- Türkiye’de şekerin kanunu var mimarlığın yok.
- Mimarlık işi ve/veya kültürü için lobicilik faaliyeti talebi de bunu yapan da yok.
- Mimarlığın devlette bütüncül bir muhatabı yok.
- Bugün Türkiye’deki bir mimarla ABD’deki Autocad’e aynı ücreti ödüyor ancak ABD’deki mimar Türkiye’deki mimarın 15 katı fazla maaş alıyor.
- Bir patron mimar “herkes SGK’lı, programların tümü yasal” diyorsa yakın geçmişte o şirkette öyle değildir. Düzelmesi iyi tabii.
- Mimarlar iş kanunu ve finansa angarya olarak bakarlar. “Cool” olmak daha önemlidir çünkü.
- Mimarlık ofislerinin çok büyük kesiminin muhasebe sistemleri düzensizdir, hakim değillerdir.
- Oda’nın asgari fiyatı Bakanlığın azami fiyatıdır ve eşittir. Kimse de bunu umursamaz.
(Mimarlar Odası’nın mimarlık hizmetleri ücret tarifesi asgariyi; Çevre Şehircilik Bakanlığı’nın halen geçerliliği olan Mimarlık Mühendislik Hizmetleri Şartnamesi hesabı en yüksek fiyatı (yaklaşık maliyet) gösterir.)
Unutmayalım ve kendimizi konumlandırdığımız kadar gerçeklerle de yüzleşelim: İmaj hiçbir şeydir susuzluk her şey.